προστατευτισμός

Εφαρμογή κρατικών μέτρων, τα οποία αποβλέπουν στην προστασία τομέων της παραγωγής ή ορισμένων κατηγοριών επιχειρηματιών εναντίον του ξένου ανταγωνισμού. Η προστασία αυτή εφαρμόζεται στην πράξη με το κλείσιμο της εσωτερικής αγοράς στους ξένους διά της εφαρμογής τελωνειακών δασμών, με τον καθορισμό ποσοστών εισαγωγής, τον έλεγχο του συναλλάγματος, τους περιορισμούς στην είσοδο μεταναστών κλπ., ή με την ενίσχυση περισσότερο ή λιγότερο τεχνητά της ανταγωνιστικής ικανότητας των εθνικών επιχειρήσεων με επιδότηση των εξαγωγών, συμμετοχή στα έξοδα για την προμήθεια πρώτων υλών, φορολογικές απαλλαγές κ.ά. Στην πρώτη περίπτωση τα προστατευτικά μέτρα καταλήγουν στην επιβολή θυσιών στους καταναλωτές του εσωτερικού, που αναγκάζονται να πληρώνουν υψηλότερες τιμές για εμπορεύματα που θα μπορούσαν να προμηθευτούν στο εξωτερικό φτηνότερα, ενώ στη δεύτερη τα μέτρα αυτά αποτελούν δώρο για τους ξένους εισαγωγείς που πληρώνουν χαμηλότερες τιμές από αυτές που ζητούν άλλοι εξαγωγείς. Επιπλέον ο π. εμποδίζει το διεθνή καταμερισμό της παραγωγής με βάση το συγκριτικό κόστος και δεν επιτρέπει σε κάθε κράτος να ειδικευτεί στην παραγωγή εκείνη των προϊόντων, που θα θεωρούνταν πως ταιριάζουν με το πνεύμα του λαού του, τους πόρους που διαθέτει, τους γεωγραφικούς όρους κλπ. Ο π. τελικά τείνει προς την αυτάρκεια και αποτελεί το καταλληλότερο έδαφος για τη δημιουργία των μονοπωλιακών οργανώσεων με όλες τις αρνητικές συνέπειες που αυτές συνεπάγονται. Πρέπει όμως να παρατηρηθεί πως το οικονομικό κόστος που υποχρεώνεται να καταβάλει η κοινωνία εξαιτίας της επιβολής των προστατευτικών φραγμών αντισταθμίζεται συχνά με τη μορφή μεγαλύτερης πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας. Πράγματι, η απόλυτη ελευθερία των ανταλλαγών και η απόλυτη κινητικότητα των συντελεστών της παραγωγής αποτελούν συχνά απειλή για την εθνική ασφάλεια, γιατί δημιουργούν καταστάσεις εξάρτησης από το εξωτερικό, οι οποίες πολλές φορές είναι ασυμβίβαστες με την αρχή της εθνικής κυριαρχίας, ή καταπνίγουν πρωτοβουλίες γεμάτες υποσχέσεις πριν ακόμα προφθάσουν αυτές να ωριμάσουν. Χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό είναι το γεγονός πως όλοι οι οικονομολόγοι που αντιμετώπισαν τα προβλήματα της οικονομικής πολιτικής από εθνική σκοπιά, από τους εμποροκρατικούς μέχρι τους ιστορικούς, από τους εθνικιστές μέχρι τους σύγχρονους συγγραφείς, ήταν πάντα υπέρ του π. Άλλωστε, ακόμα και οι κλασικοί οικονομολόγοι, παρά την επιδεικτική διακήρυξη κοσμοπολιτισμού, κατάλαβαν τη χρησιμότητα του π. και αναφέρουν ρητά τους τομείς στους οποίους το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει προς την κατεύθυνση αυτή. Ο ‘Aνταμ Σμιθ, για παράδειγμα, αν και από άποψη αρχής ήταν υπέρμαχος της ελευθερίας των ανταλλαγών, υποστηρίζει πως το κράτος οφείλει να προστατεύει εκείνες που σήμερα θα ονομάζαμε στρατηγικές βιομηχανίες ή τις επιχειρήσεις στην αρχή της δράσης τους, που, εξαιτίας των αντικειμενικών συνθηκών, δεν απέκτησαν ακόμα την ανάπτυξη και τη δύναμη που θα τους επέτρεπε vα αντισταθούν στον ξένο ανταγωνισμό. Η ανάγκη της προστασίας των νεοδημιούργητων βιομηχανιών αποτελεί την πλέον αποδεκτή δικαιολογία της προστατευτικής πολιτικής· αυτή είναι η έννοια του έργου του Γερμανού Φρίντριχ Λιστ, του μεγαλύτερου θεωρητικού του π., ο οποίος υποστηρίζει πως το πέρασμα από το γεωργικό στο βιομηχανικό κράτος μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με την ύψωση τελωνειακών τειχών, τα οποία όμως θα πρέπει να έχουν εκπαιδευτικό και προσωρινό χαρακτήρα. Νεότεροι οικονομολόγοι αντίθετα, έκαναν τον π. κανόνα της πολιτικής ενέργειας, τον οποίο το κράτος πρέπει να εφαρμόζει μόνιμα και χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τις συγκεκριμένες συνθήκες. Μεταξύ αυτών πρέπει να αναφέρουμε ιδιαίτερα τους Γάλλους Πολ Κοβές και Λισιέν Μπροκάρ, υπέρμαχους της άμυνας της βιομηχανικής δραστηριότητας, όποιο και αν είναι το στάδιο ανάπτυξης στο οποίο έφτασε και τους Αμερικανούς Χένρι Τσαρλς Κάρι και Σάιμον Νέλσον Πάτεν, υποστηρικτές της προστασίας των βιομηχανιών, οι οποίες διαφορετικά θα βρίσκονταν εκτεθειμένες στον ανταγωνισμό των βιομηχανιών των χωρών που έχουν χαμηλότερα ημερομίσθια. Υπέρ του π. τάχθηκε ακόμα και ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, που στην κατεύθυνση αυτή της οικονομικής πολιτικής διέκρινε το όπλο για την καταπολέμηση της ανεργίας. Όταν έχουμε να διαλέξουμε ανάμεσα στο να αγοράσουμε από το εξωτερικό και να αφήσουμε τους δικούς μας πολίτες χωρίς εργασία ή να κλείσουμε τα σύνορα και να ευνοήσουμε τη χρησιμοποίηση όλων των εθνικών πόρων, το κράτος, κατά τον Κέινς, δεν μπόρεσε να έχει κανένα δισταγμό· η θυσία που προέρχεται από το υψηλότερο κόστος παραγωγής αντισταθμίζεται και με το παραπάνω από τη δυνατότητα χρησιμοποίησης παραγωγικών δυνάμεων, που διαφορετικά θα ήταν καταδικασμένες να μείνουν αχρησιμοποίητες. Προστατευτισμός. Αμερικανική προεκλογική αφίσα του έτους 1896, που διακηρύσσει τα πλεονεκτήματα του προστατευτισμού σε σχέση με τα επιβλαβή αποτελέσματα της ελευθερίας του εμπορίου.

* * *

ο, Ν

(οικον.) οικονομική πολιτική που έχει ως σκοπό την ενίσχυση τής εθνικής οικονομίας και την προστασία τής εγχώριας παραγωγής έναντι τού ξένου ανταγωνισμού με μέσα όπως είναι η επιβολή δασμών, οι επιδοτήσεις ή οι ποσοτικοί περιορισμοί.

[ΕΤΥΜΟΛ. < προστατεύω + κατάλ. -ισμός*].